History of Islamic Logic

Osmanlı döneminde gerek klasik tıp anlayışı çerçevesinde gerek Batı tıbbından mülhem yeni tıp anlayışı etkisiyle pek çok eser kaleme alınmıştır. Bu dönemde yazılan eserlerden biri de "Hulâsatü't-Tıb"dır. "Hulâsatü't-Tıb" hekimlerin mutlak suretle bilmesi gereken kuralların sıralandığı tıp ansiklopedisi hüviyetinde bir eserdir. İslam Ansiklopedisinde, Hayâtîzâde Mustafa Feyzî'ye isnat edilen bu eserin "Ebülfeyz Mustafa et-Tabîb'e ait olduğu" ifade edilmektedir. Bedizel Zülfikar Aydın da bu eserin Ebülfeyz Mustafa'ya ait olduğunu belirtmektedir. Tarafımızca doktora tezi olarak çalışılan bu eserin şu ana kadar dört nüshasına ulaşılmıştır. Süleymaniye Kütüphanesi Bağdatlı Vehbi Koleksiyonunda yer alan nüsha 132 varaktan oluşmaktadır. Nüshanın başındaki 9, sonundaki 4 sayfada eserle alakalı çeşitli notlar yer almaktadır. Nüshanın telif tarihi hicrî 1163, istinsah tarihi hicrî 1192'dir. Her sayfası 23 satırdan oluşan nüsha talik hatla yazılmıştır. Ragıp Paşa Kütüphanesinin aynı adla anılan koleksiyonunda bulunan nüshada "Hulâsatü't-Tıb" metni 2a-19a varakları arasında yer almakta, metnin her sayfası 37 satırdan oluşmaktadır. Nesih hatla yazılan bu metnin telif tarihi hicrî 1163'tür. Bu metnin öncesindeki 9 varakta nüshanın fihrist kısmı yer almaktadır. "Hulâsatü't-Tıb" metninden sonra ise nüshanın 22a-325a varakları arasında "Nüzhetü'l-Ebdân fî Tercemeti Gâyeti'l-İtkân" metni bulunmaktadır. Süleymaniye Kütüphanesi Reşid Efendi Koleksiyonunda yer alan nüshada "Hulâsatü't-Tıb" metni 65-104. varaklar arasında yer almakta, metnin her sayfası 21 satırdan oluşmaktadır. Talik hatla yazılan metnin tarihi hicrî 1163'tür. Bu nüshada "Hulâsatü't-Tıb" metninden önce 1-50. varaklar arasında "Terceme-i Akrâbâzîn", 54-64. varaklar arasında "Risâle fi't-Tıb" metni bulunmaktadır. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinde yer alan nüshada "Hulâsatü't-Tıb" metni 3a-42a varakları arasında yer almaktadır. Talik hatla yazılan bu metinde her sayfa 17 satırdan müteşekkildir. Metnin telif tarihi yine hicrî 1163'tür. Bu nüshada "Hulâsatü't-Tıb" metninden sonra 43a-49a varakları arasında tercüme bir metin, 53b-108a varakları arasında ise "Müfredât-ı Gâyetü'l-Beyân" adlı metin yer almaktadır. Döneminin tıp anlayışını ve bilgilerini içeren eserin Süleymaniye Kütüphanesi Bağdatlı Vehbi Koleksiyonunda yer alan nüshasının girişinde bulunan "Fihrisüʾl-Ḫulāṣa" kısmında eserde ele alınan konular listelenmiştir. Buna göre eser içerisinde cildin renkleri, sağlık ve hastalık, yeme ve içme, gıdanın tarifi, hareket ve hareketsizlik, uyku ve uyanıklık, kimya, tıbbın kuralları, mizaç, anatomi vb. pek çok konu ele alınmıştır. Tıbb-ı cedîd döneminde yazılmış bu önemli eser gerek yazarıyla alakalı çelişkili durumu gerekse nüshaların varak sayıları açısından gösterdiği farklılıklar itibarıyla dikkat çekicidir.

Aczâ al-kaziyya (the elements of proposition) is the general name of treaties written by Ottoman's s.cholars in the eighteenth century, which include the elements of proposition. These treatises research that what are the views of earlier and later logicians on the elements of proposition. In this limitation, this work aims to present the list of treatises on Aczâ al-kaziyya written in the eighteenth century. Furthermore, this article includes text and translation of Muhammad al-Darandawi's treatise named Risala fi al-tafrika bayna mazhab al-mutaakhkhirin wa al-kudama fi al- kaziyya wa al-tasdik to demonstrate a sample text from treatises of Aczâ al-kaziyya.

Key Words: Acza al-kaziyya (the elements of proposition), Muhammad al-Darandawi, proposition, verification, logic, Islamic philosophy, Ottoman thought, The Tulip Era.

İşrâkî düşüncenin izleri antik dönemlere dayanmaktadır. Sühreverdî'nin telif etmiş olduğu mantık eserlerinin bir kısmı Meşşâî bir kısmı ise İşrâkî tarzda yazılmıştır. Sühreverdî'nin felsefî ekolünün anlaşılması açısından şarihler, büyük bir role sahiptir. İşrâkî öğretileri, Sühreverdî'nin Hikmetü'l-işrâk adlı eserine ilk şerhi yazan ve Sühreverdî'nin öğretilerini yaymaya ve yorumlamaya çalışan en önemli figürlerden biri olarak Şemsüddîn Muhammed b. Mahmûd eş-Şehrezûrî (ö. 687/1288'den sonra) değerlendirilir. Bu çalışmada Şehrezûrî'nin önermeler konusuna ilişkin görüşlerini ele almaya çalıştık. Önermeler konusunu yüklemli-şartlı önermeler, modal önermeler, çelişki ile döndürme konusu ile sınırlandırdık. Bu çalışmada asıl kaynak olarak Şehrezûrî'nin Resâʾilü'ş-Şecereti'l-ilâhiyye adlı eserini temel aldık. Diğer yandan Hikmetü'lişrâk ve Kitâbü't-Telvîhât adlı eserlerine yazdığı şerhler de ana kaynaklarımız içerisinde yer almaktadır. Ayrıca başta İbn Sînâ ile Sühreverdî olmak üzere mantık geleneği içerisinde yer alan diğer isimlerin önem ve konuya dair içeriklerini dikkate alarak eserlerinden faydalandık. © MAKGRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş.

Ġslâm düĢüncesi yaĢadığımız asırda yeni bir hamle arayıĢı içerisindedir. Yeni yüzyılın gerçekleri karĢısında Müslümanların dolayısı ile onların Ġslâm anlayıĢının kendileri ile bir yüzleĢmesi ve bir iç sorgulama yapması kaçınılmaz görünmektedir. Özellikle son dönemde Ġslâm dünyasının batı karĢısında devamlı kan kaybetmesi Ġslâm'ın bir zaafı olarak algılanmıĢ, Müslümanların çağın sorunlarına çözüm üretememesi ve yeni düĢünce sistemlerinin baskıcı tavırlarına karĢı durma konusunda sıkıntılar yaĢaması önemli düĢünce sorunlarını da beraberinde getirmiĢtir. Tarihin belli dönemlerinde mensupları ileri bir medeniyet ortaya koyan bu düĢüncenin temsilcileri maalesef son dönemde bir gerileme içine girmiĢtir. ĠĢte Harputî, Kelam ilminin geleneğine bağlı, kendisinden önce gelip geçen Kelam bilginlerinin birikimlerini dikkate alan fakat aynı zamanda çağın geliĢmelerine ve yeniliklerine de açık olan bir görüntü sergilemektedir. Daha da önemlisi Harputi Ġslam dünyasında devam edegelen itkadî ve siyasî fırkalarla Batıda geliĢen yeni felsefî düĢüncenin, Ġslam'ın inanç prensiplerini olumsuz etkilediğinin endiĢesini taĢıyordu. Bu nedenle ortaya çıkan yeni mes'elelere yeni çözümler ve cevaplar üretmek gerekiyordu. O bakımdan günümüzde, pozitivist ve natüralist görüĢlerle din aleyhine ortaya atılan görüĢleri doğru bularak kabul etmek mümkün değildir. ĠĢte Harputî, bu düĢünceden hareketle kendi görüĢlerini ortaya koymuĢ ve Tevhid esasına dayanan ilahî bilginin, dolayısıyla dinin haklılığını ispata çalıĢmıĢtır. Bizde bu makalemizde Onun ilmi kiĢiliğiyle birlikte Yeni ilmi Kelama kattığı yenilikleri araĢtırmayı amaçladık.

Bu makale TÜBİTAK 2219 Yurt Dışı Doktora Sonrası Araştırma Burs Programı kapsamında desteklenen "İslam ve Latin Mantık Geleneklerinde Modalite: Karşılaştırmalı Bir Analiz" başlıklı doktora sonrası araştırma projemin bir çıktısıdır. Bu vesileyle proje çalışmalarımı sürdürdüğüm IMT School for Advanced Studies Lucca'da proje danışmanlığımı üstlenen Prof. Dr. Amos Bertolacci'ye şükranlarımı sunarım. Ayrıca bu makalenin yazımındaki katkıları sebebiyle hocam Prof. Dr. M. Cüneyt Kaya'ya teşekkür etmeyi bir borç bilirim.

Erciyes Üniversitesi lahiyat Fakültesi Giri lahiyat Fakülteleri ülkemiz yüksekö retim sistemi içerisinde faaliyet göstermekte olan kurumlardan birisidir. Kurulu amaçlar , programlar ve i levleri bak m ndan ülkemize özgü bir nitelik ta yan bu kurumlar n mazisi yenidir. Bununla birlikte bu kurumlar n Osmanl dönemindeki medreselerden ve modern üniversite denemesi olan Dâru'l-Fünûn'da aç lan "Ulum-i Aliye-i Diniyye" ubesinden devrald klar ilevlerinin oldu u da söylenebilir. Yeni Cumhuriyetle birlikte ise ülkenin ihtiyaç duydu u "yüksek din mütehass slar n yeti tirmek" üzere Dâru'l-Fünûnda bir lahiyat Fakültesinin aç lmas kararla t r lm t r. 1 Ne var ki bu kurumun faaliyeti 8 y l sonra sona ermi tir.1933 y l nda gerçekle tirilen üniversite reformu çal mas sürecinde bu kuruma üniversite birimleri içinde yer verilmemi , Edebiyat Fakültesi bünyesinde ö renci almayan, ara t rma merkezi i levi görmesi beklenen," slam Tetkikleri Enstitüsü" olu turulmu tur. Bir süre sonra bu kurum da kapanm t r. 2 21 Haziran 1949 tarihinde Ankara Üniversitesi bünyesinde aç lan 1 N. Ya ar A ko lu, " lahiyat Fakültelerinin E itim Ö retime Katk lar Ve Kaliteye Yolculuk." 2 slam Tetkikleri Enstitüsü, "Tarihçe," https://islamtetkikleri.istanbul.edu.tr/tr/content/hakkinda/ tarihce (02.03.2023).

Abdulsamet Şentürk'ün, Taha Abdurrahman "Language Matters A Dialogue on Language Logic" başlıklı söyleşi metni üzerine yaptığı değerlendirme.

A. Dil ve Mantık Üzerine Bir Söyleşi
B. Dil Bilim Üzerine Sorular
C. Mantık Üzerine Sorular
D. Felsefe Üzerine Sorular

Abdurrahman bu metotlara dair yaptığı eleştiriyi iki açıdan şerh eder:
a. Metodolojiler, nakledildikleri alanla aynı epistemik parametrelere ve değer yargılarına sahip olmayan düşünce okullarından nakledilmiştir. Ayrıca menkul metodolojiler kritik edilmeden alınmıştır.
b. Menkul metodolojiler, İslâm düşünce geleneğinin ana yapısının izin vermemesi ve kapsayıcı olmaması nedeniyle geleneği besleyemezler. Ayrıca onun köklerine nüfuz edecek ve baştan uca değiştirecek nedensel unsurlardan yoksundur.

Abdurrahman, günümüz Arap araştırmacılarının mantık ve dil bilimden yeteri kadar yararlanmamasının bazı sebepleri olduğunu düşünür. Bunlar;
a. Her birinin yöntemsel bir tercih olan ve mantık açısından birbirinden daha üstün olmayan tarihsel, sosyolojik ve politik metodolojilere saplanmış olması.
b. Mağrip coğrafyası14 başta olmak üzere yapılan araştırmalarda Fransızca eserlerle yetinmek.15
c. Arap filozofların yeterince mantık ve dil bilgisi öğrenmeyi gerekli görmemeleri.

Eserin ana yapısı ve içeriği yukarıda ifade edildiği gibidir. Abdurrahman, İslâm düşünce dünyasına bazı tekliflerde bulunmaktadır. Aklın İslâmîleşmesini değil, İslâm düşüncesinin yeniden baştan uca ele alınması için uygun bir metodoloji geliştirilmesi gerektiğini ve bu metodolojinin de modern mantık ve dil bilime dayandırılması gerektiğini düşünmektedir. Türkiye özelinde öncelikle Mehmet Görmez’in Taha Abdurrahman konusunda yaptığı çalışmalar takdire şayandır. Keza düşünür hakkında yazdığı kitap ve değerlendirmeleriyle Yavuz Köktaş da anılmaya değerdir. Yine Türkiye özelinde Abdurrahman hakkında üç yüksek lisans tezi yazılmıştır.17 Abdurrahman’ın dil bilim ve modern mantığı kullandığı eserleri ve bu alanlar üzerinde yaptığı spesifik çalışmaların henüz Türkçeye çevrilmemiş olması göze çarpmaktadır. Her ne kadar moderniteye dair tespitlerinin yer aldığı, alt başlıklarında epistemoloji konularına yüzeysel olarak girdiği metinler Türkçeye aktarılmış olsa da ağırlıklı olarak etik merkezli yazdığı eserler çevrilmiştir. Düşünür üzerinde çalışma yapan ya da okumalar yürütenlerin genelde modern mantık özelde sembolik mantık ve dil bilime dair ön anlama problemlerinin olduğu düşünülebilir. Ayrıca Abdurrahman konulu çalışmalarda onun modernite ve batı eleştirisine dair fikirlerinin ön plana çıkarılması, ideolojik okumalara işaret ediyor gibidir. Özellikle Köktaş’ın çalışmasında, Abdurrahman’ın da tercih ettiği, analitik yazım metodu değil, kıta düşünürlerini andıran daha imajinatif ve romantik bir üslup benimsenmiştir. Aynı şekilde modernite eleştirisine ve din-ahlak, bilgi-ahlak, politika-ahlak gibi etik merkezli meseleler ele alınmıştır.
Dikkat çeken bir diğer şey ise bu eser gibi “Bilgi Ahlaktan Ayrıldığında” başlıklı bir söyleşisi de kitap formatında Türkçeye aktarılmıştır. Bu kısa röportajların şişirilmiş bir önsöz ve takdim yazısıyla kitaplaştırılması, diğer bazı yazarlarda olduğu gibi, Türkiye’de bir Taha Abdurrahman piyasasının oluşmaya başladığına işaret etmektedir. Ayrıca röportajda yöneltilen bazı soruların yerinde olmadığı düşülmektedir. Nitekim Abdurrahman, doğrudan sadece bir kere analitik olduğunu ansa da üslubu, yöntem vurgusu, argüman üretmeye teşviki, problem çözme odaklı felsefe yapma biçimi, metafiziği içeriklendirme tarzı onun analitik geleneğe yakın olduğunu göstermektedir. Ancak 4. bölümde yöneltilen soruya şöyle başlanması: “It seems obvious from all your statements that there isa clear commitment to the philosophy of phenomenology”,18 yani Abdurrahman’ın fenomenoloji geleneğine yerleştirilmesi son derece ilgi çekici ve hatalıdır. Nitekim Abdurrahman da verdiği cevapla bu geleneğe ait olmadığını ifade etmektedir.
Son olarak Taha Abdurrahman’ın özellikle “Fî Usûli’l-hivar ve tecdîdi ’ilmi’l- kelâm” isimli ağır argümantasyon mantığı üzerine kurulan ve dil bilim teorilerinin ustalıkla kullanıldığı metinlerin dilimize aktarılmasını ve Abdurrahman’ın epistemelog yönüne odaklanacak çalışmaların yapılmasını temenni etmek yerinde olacaktır.

arasindadir. Yapilmamis olsaydi ne olurdu? Bu soruya, gerceklestiginde ne gibi yararlar elde edilmektedir? tarzinda olumsal dusunerek bir yanit ver- mek daha dogru olur. Bu konuda soylenecek pek cok sey var. Ancak hepsini icerecek genel bir yarar olarak sunu belirtmeliyim. Onemli bir ilim dali olan Kelam disiplininde kurumsallasmak, Turkiye’de yasanan sorunlarin cozu- mune katki sunacak saglam entelektuel bir ortam saglayacaktir. Din ile ilgili temel sorunumuzun (toplumsal ve kulturel sorunlarimizdan pek cogunun dinle ilgili oldugu goz onunde bulundurulursa ayni zamanda toplum ve dunya ile ilgili sorunun da demek gerekir.) tarihsel ve kulturel ipuclarini yakalamak ve sogukkanli yaklasimlarla bunlari ele almada en uygun zemin kelam alanidir. Bu nedenle kelam ilminde bir gelisme Turkiye’de uzun va- dede dini ve sosyal hayatimiza da olumlu bicimde yansiyacaktir

Arap edebiyatı tarihine bakıldığında tabakât eserleri şiir, belagat, nahiv gibi pek çok alanda ilim adamının hayatlarını ve eserlerini öğrenmeye olanak sağlamaktadır. Ayrıca kişilerle ilgili bilginin yanında dönemin siyasi, sosyal ve kültürel yaşantısı hakkında bilgilere de ulaşmayı sağlamaktadır. XIX. yüzyılda yaşamış olan Muhammed b. Osman es-Senûsî de Tunus’un ilmi tarihine ışık tutan terâcim kitabının müellifi olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaklaşık üç yüz yılı aşkın Tunus’ta hüküm süren Hüseynî Hanedanlığı (1705-1735 ve 1756-1957) boyunca yaşamış olan alimlerin biyografilerine yer veren Musâmerâtu’ẓ-Ẓarîf bi-Ḥusni’t-Taʽrîf adlı eseri Arap dili ve edebiyatı açısından önemli bir yer tutmaktadır. es-Senûsî, XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin hakim olduğu bir dönemde doğmuştur. Aristokrat bir aile içerinde dünyaya gelmiş ve Tunus’un yakın tarihi içerisinde önemli vazifelerde bulunmuş bir şair, yazar ve tarihçi olarak bilinmektedir. Bu çalışmada müellifin hayatı ve Musâmerâtu’ẓ-Ẓarîf bi-Ḥusni’t-Taʽrîf adlı eseri incelenerek Arap dili ve edebiyatındaki bilgi ve

Dâvûd-i Karsî'nin Şerhu Îsâgûcî Adlı Eserinin Eleştirmeli Metin Neşri ve Değerlendirmesi Öz: Osmanlı'nın mantık açısından verimli dönemlerinden biri sayılan XVIII. yüzyılın önemli din bilgini ve mantıkçısı Davud-i Karsî (ö. 1169/1756), özellikle Arap dili, kelâm, hadis ve mantık alanındaki çalışmalarıyla temayüz etmiştir. İmam Birgivī (ö. 981/1573) ve öğretisine özel ilgi duyması, Kahire'de uzun yıllar kalıp orada Mısır-Mağrib bölgesi ilmi geleneğini tevarüs ederek müderrislik yapmasıyla dikkat çeken Karsî'nin eserleri incelendiğinde aslında mantıkçı yönünün ne kadar güçlü ve birincil seviyede olduğu görülmektedir. Bu çalışmada Ebherî'nin meşhur eseri Îsâġûcî'ye Karsî'nin yapmış olduğu şerh incelenerek değerlendirildi ve eleştirmeli metin neşri gerçekleştirildi. Karsî'nin hayatı ve eserleriyle ilgili bilgi verildikten sonra onun aslında pek çalışılmamış ve gün yüzüne çıkmamış olan on iki adet mantık çalışmasının tespit ve tanıtımını yapıldı. Karsî'nin Îsâġûcî'den başka yine meşhur olan Necmüddîn Kâtibî'nin Şemsiyye'si ve Sa'düddîn Teftâzânî'nin Tehzîbu'l-manṭıḳ'ına da şerhler yazdığı tespit edildi. Tahkiki yapılan eserin tespit edilebilen tüm nüshaları hakkında da bilgi verilerek aslında Îsâġûcî'ye alternatif bir el-Îsâġûci'l-cedîd isimli eser daha kaleme almış olan Karsî'nin, Molla Fenârî (ö. 834/1431) ve Hüsam Kātî (ö. 760/1359) gibi meşhur mantıkçı şarihler karşısında mantık mevzularında kendi özgün yaklaşımları, eleştirileri ve katkıları tespit edilerek değerlendirildi.

Muhammed b. Yusuf es-Senûsî, IX. (XV.) yüzyıl Kuzey Afrika’sının önemli Eşʻarî kelâmcılarındandır. Onun başta kelâm ve tasavvuf olmak üzere ilâhiyât ilimlerinin pek çoğunda eserler kaleme aldığı bilinmektedir. Bu ilimlerin arasında mantık ilminin de yer almış olması onun, “istidlâl” konusunda söz sahibi olduğunu göstermektedir. Senûsî’nin Ümmü’l-berâhin adlı risâlesi “Lâilâhe illallah Muhammedün Resulullah” sözünün bütün akîdenin kaynağı olduğu inancını delillendirmek maksadıyla yazılmıştır.Allah’ın varlığı ve sıfatlarının ispatı için kullandığı istidlâller yanında o, risâlesinde “Muhammedün Resulullah” sözüne dayanarak peygamberlerde bulunması gereken özellikleri de ortaya koymuş ve sıdk, emânet ve tebliğ olarak saydığı bu özellikleri çeşitli delillerle ispatlamaya çalışmıştır. Senûsî, bu sözün kapsamına diğer peygamberlere, meleklere, semavî kitaplara, âhiret gününe inanmanın da girdiğini savunur. Ona göre bunun sebebi, Hz. Peygamber’in bütün bunları tasdik etmeyi din olarak getir...

Muhammed b. Yusuf es-Senûsî, Kuzey Afrika'da yetişmiş Eş'arî âlimlerinden birisidir. Onun Ümmü'l-Berâhin adlı risalesi, yaşadığı coğrafyada ciddi etkiler bırakan eserlerinin başında yer alır. Senûsî, Ümmü'l-Berâhin'de "Lâilâhe illallah Muhammedün Resulullah" sözünün açıklamasını yapmıştır. Bu bağlamda Allah'a ve peygamberlere ait sıfatları tasnif ederek Allah'ın varlığını, sıfatlarını ve peygamberlere ait sıfatları çeşitli delillerle ispatlamaya çalışmıştır. Biz bu çalışmamızda Senûsî'nin Allah'ın varlığı ve sıfatlarını, bilhassa da vahdâniyet sıfatını ispatlarken kullandığı istidlâl türlerini tespit etmeye çalıştık. Özellikle Peygamberlere ait sıfatlarını ispat için kullandığı istidlalleri ise başka bir çalışmaya bıraktık. Senûsî'nin, Allah'ın varlığı ve sıfatlarını ispatlarken istidlâl türlerinden imkân ve hudus delillerinin yanı sıra ayrık ve bitişik şartlı kıyas, hulfî kıyas gibi kıyas formlarını kullandığını tespit ettik ve bunları kullanım yeri ve gayelerine göre sınıflayıp değerlendirdik.

Bu çalışma geleneksel mantığın içlem ve kaplamını inceleyerek onun modern mantığın ana karakterinden farkını göstermeyi amaçlar. Bunu gerçekleştirmek için hem Organon'u hem de ortaçağ İslâm dünyasının en önemli mantıkçılarından biri olan Fârâbî'nin mantık tanımını analiz eder. Bu çerçevede geleneksel mantığın neliğini tespit eder ve onu modern mantık kavrayışı ile karşılaştırır.

MAHMUD CELALEDDİN ÖKTEN VE MUALLİM KİMLİĞİ Günümüzde din eğitimcilerinin din eğitimi ve öğretiminde karşılaştığı ve çözmekle yükümlü oldukları bir takım problemleri vardır. Çözüm için geliştirilen stratejilerde geçmiş tecrübelerin rolü ne olmalıdır sorusu bu çalışmanın hareket noktası olmuştur. Hem Osmanlı Devleti’nin son dönemini hem de Cumhuriyet dönemini yaşayan,  din eğitim ve öğretiminin kurumsallaşmasında aktif rolleri bulunan Mahmud Celaleddin Ökten’in muallim kimliği ele alınmıştır. Bu sayede bugünün din eğitim ve öğretimcilerine bir model sunmak amaçlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Mahmud Celaleddin Ökten, İmam-Hatip, Din Eğitimi, Muallim ABSTRACT MAHMUD CELALEDDİN ÖKTEN VE MUALLİM KİMLİĞİ Nowadays , educators in religion area have some problems that they are obliged to address in religious education and teaching. The main point of this study has focused on the question of what yesterday's experiences should take part in developing solution strategies for today's probl...

Avicenna is the most influential logician in the Arabic tradition. Logic for Avicenna is said to be what “prevents the mind from errors”. Although his work can be traced back to the ancient logic (Aristotle and Peripatetic tradition), his studies are accepted to be central as it includes re-definition of a cluster of problems and doctrines that are part of the ancient and late ancient logic. Avicenna differs as he introduces new distinctions. Among others, he added new concepts and distinctions that are not found in the writings of the ancient logicians. He improved Aristotelian categorical and modal syllogistics.
As such, Avicenna’s logic is still one of the most fruitful and important destinations for studies conducted in the field of logic both in Eastern and Western worlds. In this context, Nicholas Rescher takes an important place as he is one of the most important philosophers introducing and explaining the Arabic logic into the West. For instance, among others, Rescher takes into consideration Avicenna’s contradiction and conversion, hypothetical propositions, contrariety, subcontrariety and subalternation (Karimullah, 2014, 24). Rescher has also more general claims about the origins and development of the Arabic logic. For instance, analyzing Avicenna and Arabic logic, he claims that Arabic logic “ … developed wholly in the wake of the classical Greek tradition as preserved in, and transmitted through Hellenistic Aristotelianism” ( 1963, 13).

Accordingly, in this presentation I will examine Rescher’s treatment of Avicenna’s logic. Using Rescher’s studies on Arabic logic in general and Avicenna’s logic in particular, my main aim is to draw a frame concerning the virtues and criticisms about Rescher’s interpretation of the Avicenna’s logic. This will provide a frame as to how Avicenna’s logic is conceived in Western World. In addition, at the end of my analysis I hope to shed a light into the place Avicenna takes in the history of logic in general and Arabic logic in particular.

Öz Kıyas türünün hangi fertleri kapsadığı tartışmalı olmakla birlikte şekil itibariyle kıyasa benzeyip de kıyas sayılmayan fertlerin belirlenmesi Aristoteles'in kullandığı kıyas fertleriyle sınırlı kalmıştır. Bu bağlamda öncülleri semantik kayıtlı olan kıyas şekilleri, özellikle iki öncülünde de semantik kayıt bulunan eşitlik kıyası ve benzerleri gibi, kıyasa benzeyen ancak kendiliğinden sonuç vermeyen akıl yürütme türleri olarak kabul edilmiştir. Her ne kadar Şemsuddīn es-Semerḳandī orta terimi tekrar etmeyen kıyas şekillerinin olabileceğinden bahsetse de bu durumu, Aristoteles'in şarihlerinden Afrodisiaslı İskender'den 18. yüzyıl Osmanlı mantıkçılarına kadar takip etmek mümkündür. Buna göre tek öncülü semantik kayıtlı olan kıyaslar ġayru muteʿāraf olarak isimlendirilmiş ve kıyas fertlerine ait geçerlilik şartları belirlenerek kıyasın tanımı içine dahil edilmiştir. ʿOs̱ mān b. Muṣṭafā eṭ-Ṭarsūsī'nin yazmış olduğu Risāle-i İstidlāliyye bu açıdan dikkat çeken bir örnektir. Bu makalede, önce ġayru muteʿāraf kıyasın, kıyas tanımının içlemine dahil olup olmadığı ele alınmış, ardından eṭ-Ṭarsūsī'nin söz konusu risalesinin tahkikli metni ve Türkçeye tercümesi sunulmuştur.

Osmanlı Döneminde Felsefî Tartışmalardan Arındırılmış Kelâm Metinleri
Özet:
Felsefî kelâmın zirve yaptığı Şerhu’l-Makâsıd ve Şerhu’l-Mevâkıf gibi eserler Osmanlı dönemi medreselerinde okutulmasına rağmen, felsefî kelâm eserleri yerine kelâm eserlerinin yazımı tercih edilmiştir. Makalede bunun tercih edilmesinin muhtemel sebepleri üzerinde durulmuş ve Osmanlı döneminde yazılan üç kelâm metni yazarları ile birlikte tanıtılmıştır. Senûsî’nin Ümmü’l-Berâhîn’i, İbnü’l-Hümâm’ın Müsâyere’si ve İbrahim Lekânî’nin Cevheretü’t-Tevhid’i.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Medrese, İtikad, Kelâm, Felsefe.

Muslims evaluate the Islamic World geographically and politicaly, as two parts: Mashriq-Maghreb. Kalam research in our country are based in Mashriq, therefore the Maghreb region has been neglected. In case of this Maghreb region is a wide geography, it will be more convenient for the Kalamic studies to study by the method of “kalamic school and the region” is intended to introduce the city of Tlemcen where in in the center of the Maghreb’s Kalamic studies. When this city is researched, which has a long history, with the perspective of Kalam, it will be evalvated the VIII-IX/XIV-XV centuries in which the kalamic activities were hardly, by the view of Ash’arite theology. In these centuries, Asharite settled down in the Maghreb and has reached today. Tlemcen has had an important place with established training and theologyc education, as it’s well educated theologions with this training. With the written akaid book’s by providing the association Kalam and Sufism, Tlemcen region of the ...

İstanbul Sütlüce'de bulunan Hasîrîzâde Dergâhında 1266/1850 yılında doğan Hasîrîzâde Elif Efendi'nin (ö. 1927) büyük dedesi Şeyh Halil Efendi, aslen Mısır'ın Demenhûr şehrindendir ve 18. yüzyılın başlarında ticaret için geldiği İstanbul'a yerleşmiştir. Hasırcılıkla uğraşan ve sarayda hasırcıbaşı olarak çalışan oğlu Emin Ağa'nın hasır dükkânında çokça vakit geçirdiğinden "Hasırcı Şeyh" diye tanınan Halil Efendi'nin soyundan gelenler, sonrasında Hasîrîzâde nisbesiyle anılmıştır. 1 Demenhûr şehrini mantıkçılar, Ebû Zeyd el-Ahdarî'nin (ö. 983/1575) meşhur manzum mantık eseri es-Süllemü'l-mürevnak'a 2 Îzâhu'l-mübhem min me'âni's-Süllem ismiyle meşhur bir şerh yazmış olan Ezher Şeyhi Ahmed b. Abdülmün'im ed-Demenhûrî'den 3 (ö. 1192/1778) bilirler.

“Tarih yazıcılığı”, vakıaları, bu vakıalara şahit olmayan zihinlere aktarma eyleminin adıdır. Bu eylem insan tabiatının bir göstergesi olarak toplumsal ve bilimsel alanların tümünde var olmuştur. Vakıaların şifahî olarak aktarılması tarih yazıcılığının toplumsal alandaki varlığını temsil ederken, kitabî olarak aktarılması bilimsel alandaki varlığını göstermektedir. Müstakil olarak bir bilim dalının tarihî sürecini ele almak ise kitabî aktarımın ötesinde sınıflandırma ve analiz aşamalarını gerektirmektedir. Zira bilim dalı, konusu, ilkeleri, meseleleri ve amacının yanı sıra ortamı, bağlamı ve araştırmacısı olan bir bütündür. Bu bütünün herhangi bir tasnife tabi tutulmadan ve analiz edilmeden sadece kitabî olarak aktarılması zihin karmaşasına sebep olmaktadır. Bir bilim dalı olarak tefsirin tarihi üzerine yazılmış eserler incelendiğinde bahsedilen problemleri görmek mümkündür. Tefsir tarihi üzerine yazılan eserlerde bahsi geçen tasnifin net olmadığı ve bununla irtibatlı bir karmaşanın olduğu söylenebilmektedir. Bu eserlerin bir kısmı tefsir alimlerini, bir kısmı tefsir eserlerini ve bir diğer kısmı ise alim-eser birlikteliğini esas alarak telif edilmiştir. Bu yöntemlerden ilk ikisi tabakat mantığını temsil ederken sonuncusu daha çok muasır tefsir tarihi eserlerinde işlenmiştir.
Bu çalışma, Tefsir Tarihi yazımında küçük ölçekli bölgelerin detaylı ölçekte konu edinildiği birden fazla çalışmanın bir araya gelmesi ile oluşturulması mümkün olacak bir Tefsir Tarihi atlasının denemesidir. Bu örneklemde, küçük bölgelerin detaylı bir şekilde incelenmesi neticesinde, o bölgelerin Tefsir Tarihi açısından ifade ettiği anlamın, sahip olduğu konumun ve o bölgelerde hâkim olan Tefsir anlayışının tespit edilmesi hedeflenmiştir. Bu amaca binaen çalışmada Fas bölgesi örnek olarak incelemiştir. Fas’ın tefsir tarihi açısından ne ifade ettiğini tespit etmek amacıyla yapılan araştırmada, Fas’ın demografik yapısının ve İslam’ın yayılışında aktif rolü olan tasavvufun etkisiyle işârî tefsir ekolünün bölgenin yaygın anlayışını temsil ettiği sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Tefsir Tarih Yazıcılığı, Tefsir Atlası, Bölgesel Tefsir Tarihi Yazımı, Fas, İşârî Tefsir Ekolü

Bu makalede, Goldziher’in son donem literaturde oldukca yanki bulmus olan on ucuncu ve on dorduncu yuzyildan itibaren Sunni Musluman âlimlerin git gide mantik gibi akli ilimlere dusman olduklari yonundeki gorusunu tartisacak; altinci, yedinci ve sekizinci yuzyildaki fetvalar ve tartismalar uzerinden bu gorusun ne kadar yanlis oldugunu ortaya koymaya calisacagim. Magrib, Misir ve Turkiye’deki âlimler arasindaki yaygin kanaat, mantik ilminin caiz olmasinin da otesinde mantikla ilgilenmenin mustehap, hatta farz-i kifâye oldugu yonundeydi. Her ne kadar o donemde, Kâdizâdeliller gibi aykiri sesler bulunsa da on dokuzuncu ve yirminci yuzyillarda Selefiyye akiminin ortaya cikisina kadar Sunni âlimler arasinda ana akim bu gibi gorunmektedir.

Johannes Steuchius’ disputatio uses Arabic logic to present an historical account of the development of philosophical thought in Arabia before and after the emergence of Islam.
. . .
Johannes Steuchius was a prominent Swedish Lutheran theologian and academic, a descendant of celebrated Lutheran bishops and academics. Born in 1676 in Härnösand in northern Sweden, Steuchius moved with his family to Lund in 1694 when his father, Matthias Steuchius, the renowned academic and theologian, was appointed Bishop of Lund. After completing his studies in logic and metaphysics at Uppsala University, Steuchius was given the opportunity to attend some of Europe’s foremost Protestant academic institutions, a luxury afforded to few. He continued his theological and philosophical studies as a visiting student at the universities of Rostock, Hamburg, Wolfenbüttel, Helmstedt, Wittenberg, Altdorf, London, Oxford, Amsterdam, Haarlem, and Leiden. During this period, he studied under many prominent Lutheran academics, such as Professor Johann Fecht, one of Germany’s leading representatives of Lutheran orthodoxy. He also met Gottfried Wilhelm Leibniz and visited the famous library in Wolfenbüttel during this time.

The study aims at examining and highlighting the use of Anacoluthe (al-Iltifaat in Arabic) as a rhetorical device in the poetic works of three Maiduguri based poets of the 21st Century. Anacoluthe is simply defined as switching of a writer or a speaker from one speech pattern to another, e.g. the use of pronoun from one end to another, from the 1st person to second or third person. Analytical method is employed in the study so as to have an in-depth look at the poems and highlight the frequencies of the device in their works. The study establishes as its finding that Anacoluthe as a rhetorical device has played a significant role in the composition of the poem and served as an important stylistic instrument used by the poets in conveying their messages to their readers.

لا شك أنّ الشعراء في برنو أثروا الأدب البرنوي بشتى ألوان الجماليات البلاغية من معان وبيان وبديع في سبيل منافسة آداب الأمم الأخرى من حيث القيمة الجمالية للعمل الأدبي. وبذلك تشعبت مشاربهم ومواردهم من حيث الإنتاج شعرًا ونثرًا عبر تاريخهم الأدبي،  وتعتبر الاستعارة من أهم الصور البيانية التي بها يجسد الفنان الأديب عمله الأدبي شعرا كان أو نثرا، وقد تسرب معناها عفوا إلى أدبهم بصفة لا شعورية فجاءت أعمالهم الأدبية في أبهى وأجمل حل. وسلك الباحثان في هذا العمل المنهج الوصفي التحليلي حيث أنه يعرض الأبيات مجسدا القيم الجمالية للاستعارة فيها بعد عزوها لأصحابها..

Cizre bölgesi, tarihi boyunca hayatın bütün alanlarında mümtaz şahsiyetler yetiştirmiştir. Bu şahsiyetler arasında özellikle İslâm âlimleri, önemli bir yer tutmaktadır. Bu âlimler arasında el-Kâmil fi't-Târîh adlı kitabıyla meşhur, büyük tarihçi İbnu'l-Esîr, ünlü kırâât âlimi Ebu'l-Hayr Muhammed el-Cezerî, bilim adamı Ebu'l-İzz b. İsmail er-Razzâz el-Cezerî (v.1206), son dönemlerde de Şeyh Ahmed el-Cezerî, Molla Ramazan el-Bûtî gibi daha birçok âlim yetişmiştir. Muhammed Said Ramazan el-Bûtî bu değerli âlimlerden birisidir. İslâm âleminde en çok fıkhı, davetçi kişiliği, eserleri ve siyasetle olan ilişkisiyle gündeme gelmiştir. İlmî birikimi, eserleri ve savunduğu fikirler nedeniyle onu Gazâlî'ye benzetenler olmuştur. Makalemizde dinî ilimlerin birçoğunda eserler kaleme alan Bûtî'nin kısaca hayatı, ilmî çalışmaları ve en çok temayüz ettiği alan olan fakihliğini ele almaya çalıştık.

İslam ilim geleneğinin kesintiye uğraması, isnat zincirinin kopması, eğitim kurumlarının çökmesi ve Batı' nın kültürel hegemonyasından dolayı asrımızın en önemli meselesi İs!am alimi yetiştirmektir. Konya Islah-ı, Medaris-i İslamiyye Medresesi (1909-1917), Darulhilafe Medreseleri (1914-1924) ve Said Nursi'nin Medresetüzzehra projesinde olduğu gibi bu ihtiyaç halk, yönetici ve alimler tarafından son iki yüzyıldır hissedilmiş ancak bu yolda atılan adımlar hep akamete uğramıştır.

This article is intended to be the second verification article that we are aiming to do in the area of logic. In the first part of the article, we focused on life and works of the author Dâvûd-i Karsî and the evaluation of various copies of the Treatise and introductions from other authors along with the purpose of writing and the content. We then presented the verification methodology that we used. In the last part, we presented the entire publication along with our critics.

Herhaldedaha büyük bir topluma hitap etmelerinden olacak, edip ve şairlerimiz, bilim adamlarımızdan daha çok; tanınmış ve eserleri üzerinde dahaçok durulmuştur. Tanzimattan sonra yeni bir yola yönelmiş olan fikir hayatımıza çeşitli bilgi kollarında emek vermiş. düşünürlerimizden, şiir, romaİ1ve tiyatro alanlarında çalışanların çoğunun eserleri irdelenmiş, hayatları çeşitli yönleriyle yeni nesillere tanıtılmıştır. Bu çağdaki bilim adamlarımızdan Ziya dökalp dışta bırakılırsa geri kalanları üzerinde sağlam bir inceleme yapılmış değildir. Günümüzde edebiyatcılarımızın, geçmişteki meslekdaşlarını değerlendirmeleri bakımından, gösterdikleri haktanırlık övülecek bir olay; bilim dalında çabalayan fikir adamlarımızın kendi meslekdaşları yönünden bile tanınmayıp. unutulmaya bırakılmaları ise üzüntü ile karşılanacak bir nemegerekciliktir. Buradaki nemegerekciliğin nedeni, yerli meslekdaşını küçük görme duygusudur. Durum böyle olunca, bilim alanında çalışanlarımız, biribirlerinden habersiz kalmış, ortaya atılan fikir tohumları tamamlanarak geliştirilecek yerde, her yeni gelen, uğraştığı bilim dalı memleketimizde kendisi ile .başlıyormuş gibi davrandığı için bir fikir zinciri kurulamamış, sonuç olarak, biribirini tamamlayarak gelişen fikir cereyanları yerine, kopuk 'zincirhalkaları gibi, tek tek kalmağa mahkum ferdi çalışmalar fikir hayatımıza hakim olmuştur. Bu yazımızda bahis :\ronusu edeceğimiz Ali S e d ad 1 da adı birçokları tarafındanişitilmemiş son çağ fikir adamlarımızdandır, S a-L i h Z e k i, Mizan-ıTejekkür'de; Ord. Prof, H i 1m i Z i ya Ü lk e n, Tanzimattan Sonra Ma;ıtık Hareketlerı 2, Tanzimaltan Sonra F~kir Hareketleri 3 adlı makalelerinde; İ br a h i m Al a a d d i n Meş. hur Adam4ır J da Ali Sedad'dan bahsederler. Salih Zeki, ilerde göreceğinilz gibi Ali Sedad'a' haksız hücumlarda bulunur; Ord. Prof. Ülken, Mizan-ul Ukul adlı eserine kısaca temas eder; İbrahin: Alaaddin ise hayatını anlatır. Bunlar dışında AH Sedad'dan bahseden olmadığıgibi, üzeri-.n~yapılmış bir inceleme de yoktur. Tanzi.mattan Sonra Türkiyede iZim ve Mantık Anlayışı adı aıtında yaptığımız doktor~tezitide, ilkdefa geniş bir şekilde Ali Sedad üzerinde durmuştuk. Ali Sedad'İn fikir<hayatımıza (1)A

Herhaldedaha büyük bir topluma hitap etmelerinden olacak, edip ve şairlerimiz, bilim adamlarımızdan daha çok; tanınmış ve eserleri üzerinde dahaçok durulmuştur. Tanzimattan sonra yeni bir yola yönelmiş olan fikir hayatımıza çeşitli bilgi kollarında emek vermiş. düşünürlerimizden, şiir, romaİ1ve tiyatro alanlarında çalışanların çoğunun eserleri irdelenmiş, hayatları çeşitli yönleriyle yeni nesillere tanıtılmıştır. Bu çağdaki bilim adamlarımızdan Ziya dökalp dışta bırakılırsa geri kalanları üzerinde sağlam bir inceleme yapılmış değildir. Günümüzde edebiyatcılarımızın, geçmişteki meslekdaşlarını değerlendirmeleri bakımından, gösterdikleri haktanırlık övülecek bir olay; bilim dalında çabalayan fikir adamlarımızın kendi meslekdaşları yönünden bile tanınmayıp. unutulmaya bırakılmaları ise üzüntü ile karşılanacak bir nemegerekciliktir. Buradaki nemegerekciliğin nedeni, yerli meslekdaşını küçük görme duygusudur. Durum böyle olunca, bilim alanında çalışanlarımız, biribirlerinden habersiz kalmış, ortaya atılan fikir tohumları tamamlanarak geliştirilecek yerde, her yeni gelen, uğraştığı bilim dalı memleketimizde kendisi ile .başlıyormuş gibi davrandığı için bir fikir zinciri kurulamamış, sonuç olarak, biribirini tamamlayarak gelişen fikir cereyanları yerine, kopuk 'zincirhalkaları gibi, tek tek kalmağa mahkum ferdi çalışmalar fikir hayatımıza hakim olmuştur. Bu yazımızda bahis :\ronusu edeceğimiz Ali S e d ad 1 da adı birçokları tarafındanişitilmemiş son çağ fikir adamlarımızdandır, S a-L i h Z e k i, Mizan-ıTejekkür'de; Ord. Prof, H i 1m i Z i ya Ü lk e n, Tanzimattan Sonra Ma;ıtık Hareketlerı 2, Tanzimaltan Sonra F~kir Hareketleri 3 adlı makalelerinde; İ br a h i m Al a a d d i n Meş. hur Adam4ır J da Ali Sedad'dan bahsederler. Salih Zeki, ilerde göreceğinilz gibi Ali Sedad'a' haksız hücumlarda bulunur; Ord. Prof. Ülken, Mizan-ul Ukul adlı eserine kısaca temas eder; İbrahin: Alaaddin ise hayatını anlatır. Bunlar dışında AH Sedad'dan bahseden olmadığıgibi, üzeri-.n~yapılmış bir inceleme de yoktur. Tanzi.mattan Sonra Türkiyede iZim ve Mantık Anlayışı adı aıtında yaptığımız doktor~tezitide, ilkdefa geniş bir şekilde Ali Sedad üzerinde durmuştuk. Ali Sedad'İn fikir<hayatımıza (1)A

İnsanı eşrefi mahlukat kılan ve halife olarak tayin edilmesine sebep şey, akıldır. Akıl, duyular ve duygular (hevâ-tutkular) haricinde insanın bir başka yetisi ve ilahi vasfı olarak kabul edilmiştir.
Bilimsel faaliyetlerin temelinde duyular haricinde akıl bulunmaktadır. Felsefe ve özellikle gelenekte en değerli ilim kabul edilen metafiziğin üzerine inşa edildiği kaynak da akıldır.
Din ise akıl sahibi varlıklara gönderilmiştir ve dinin kabulü, anlaşılması, yorumlanması ve uygulanmasında akıl gereklidir. Hatta tüm bu önemli fonksiyonlarına binaen kelam ilmine “akliyyât” da denilmiştir.
Akıl tanımı ayrıca insan tanımı ile de yakından alakalıdır. İnsana manevi bir değer atfeden geleneğe göre akıl da ilahi ve manevi bir cevherdir. Diğer taraftan aklın sadece görünen evrende söz sahibi olabileceğini iddia edenlere göre ise insan sadece görünen tarafından ibarettir; ulvi ve manevi bir tarafı olmayan sıradan (biraz da diğer türlere göre gelişmiş) bir canlıdır.
Zikredilen bu hususlardan dolayı aklın tarifi, bilim ve felsefe anlayışını etkilemekte aynı zamanda bilim-felsefe-din ilişkisini de şekillendirmektedir. Diğer taraftan akıldan anlaşılan mana, tüm bu sayılan neticelerin sonucu olarak insan tanımını da etkilemektedir.
Bu çalışmamız, aklın tarifinden hareketle aklın dini ve felsefi ilimlerde nasıl kullanıldığı ve aklın olumlu-olumsuz yönleri gibi konuları içermektedir. Elinizdeki kitap bu çalışmaların ilk ikinci olup devamında birkaç cilt daha planlanmaktadır.
Kitabımızın okuyucularımıza faydalı olmasını temenni eder, yazar arkadaşlar başta olmak üzere tüm emeği geçenlere teşekkür, hürmet ve muhabbetlerimiz arz ederim.

This book offers a new edition, with English translation and commentary, of the Kitāb al-Madḫal, which opens Avicenna’s (d. 1037) most comprehensive summa of Peripatetic philosophy, namely the Kitāb al-Šifāʾ. For the first time, the text is established together with a stemma codicum showing the genealogical relations among 34 manuscripts, the twelfth-century Latin translation, and the literal quotations by Avicenna’s first and second-generation students. In this book, Avicenna’s reappraisal of Porphyry’s Isagoge is examined from both a historical and a philosophical point of view. The key-features of Avicenna’s theory of predicables are analyzed in the General Introduction and in the Commentary both in their own right and against the background of the Greek and Arabic exegetical tradition. Readers shall find in this book the first systematic study of the Madḫal which, in addition to being the only logical work of the Šifāʾ ever transmitted in its entirety both in Arabic and in Latin, is crucial for understanding Avicenna’s conception of universal predicables at the crossroads between logic and metaphysics.