Paradox and the Language of Morals in La Rochefoucauld

Paradoks, istniejący w kulturze od samych jej początków, żywy przez wieki, do dziś nie stracił na atrakcyjności. Efektownością -przyciąga. Dziwnościąprzykuwa uwagę. Przez swą prowokacyjność -budzi opór. Manipuluje znacze niem budujących go słów, cały opiera się na ich ryzykownej grze. Stanowi niema łe wyzwanie dla intelektu, a czasem także i dla wyobraźni. Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o istotę tej figury warto rozpocząć od krótkich rozważań etymologicznych. Starogrecki źródłosłów terminu składa się z dwóch cząstek. Pierwsza z nich, "para" (dosł.: 'przy, obok, poza czym'), jest po czątkowym członem wyrazów złożonych oznaczającym "nie", "niby", "prawie", wyrażającym zaprzeczenie lub osłabienie podobieństwa do tego, co zawiera drugi człon złożenia1. Ów drugi człon, "doxa" (dosł.: 'sądy, zdania'), określa obiegowe mniemania, pospolite sądy, prawdy przyjęte przez ogół2. Pochodzenie słowa wstęp nie określa zatem paradoks jako twierdzenie niezgodne z powszechnie przyjętymi poglądam i3. Tym samym paradoks okazuje się zawsze związany z jakimś rodza jem wiedzy, do którego odwołuje się przez przeciwstawienie. Zadowolenie się tak sformułowaną definicją oznaczałoby zawężenie istoty paradoksu wyłącznie do niezgodności z opinio communis (z drugiej strony postrzegać by je można także jako niedopuszczalne rozszerzenie pojęcia). Należy jednak docenić wartość wy wodu etymologicznego. Wskazuje on bowiem na istotny rys figury, pojawiający się w niej, co prawda, wtórnie (wskutek przeczenia przez nią "zdroworozsądko wej" logice), niemniej mający swoje dalsze konsekwencje. Przede wszystkim im plikuje przypisanie jej cechy relatywności historycznej. Temporalne uwarunkowanie paradoksu wynika z faktu, iż niekiedy odnosi się on do opozycji opartych na pojęciach, których znaczenie się zmienia, np. para