Университет

Университет

Университет (лат. universitas — «біртұтас») — бірнеше академиялық пәндер бойынша жоғары білім беруді және ғылыми зерттеулерді жүзеге асыратын білім беру мекемесі. «Университет» сөзі латынның universitas magistrorum et scholarium деген сөз тіркесінен шыққан, бұл «оқытушылар мен ғалымдар қауымдастығы» дегенді білдіреді. Әдетте, университеттер бакалавриат, магистратура және докторантура (PhD) бағдарламаларын ұсынады.

Тарихы

Еуропадағы алғашқы университеттер католик шіркеуінің дін қызметкерлерін оқыту үшін құрылған мектептерден дамыды. Кейіннен олар папа бұйрығымен немесе патшалардың жарлықтарымен құрылған ресми институттарға айналды. Болон университеті (Италия, 1088 жылы құрылған) үздіксіз жұмыс істеп келе жатқан әлемдегі ең көне университет болып саналады. Ол діни мектептерден тәуелсіз, зайырлы дәрежелерді беретін алғашқы оқу орындарының бірі болды. Болон университетінің 1155 немесе 1158 жылы қабылдаған Constitutio Habita академиялық жарғысы саяхатшы ғалымның білім алу мүддесі үшін кедергісіз өту құқығын кепілдендірді. Бұл құжат қазіргі "академиялық еркіндік" ұғымының негізі болып саналады. 1988 жылы 18 қыркүйекте 430 университет ректоры Болон университетінің 900 жылдығына орай Magna Charta Universitatum хартиясына қол қойды.

Оксфорд университеті (Англия, шамамен 1200–1214) және Париж университеті (Франция, 1208–1210) де Еуропадағы алғашқы корпоративті құрылымға ие университеттердің қатарына жатады.

XV ғасырдың соңы мен XVIII ғасырдың басында Еуропада университеттердің саны күрт өсті. Осы кезеңде университеттердің құрылымы мен қызметіне гуманизм айтарлықтай әсер етті. Гуманистік оқытушылар классикалық мәтіндерді аударуға және түсіндіруге, студенттердің шешендік өнері мен жазу қабілеттерін дамытуға басымдық берді.

Ғылыми революция кезінде университеттер жаңа ғылыми идеяларды бірден қабылдамаса да, олар жас ғалымдарды оқытуда және зерттеулерге тұрақты орта ұсынуда маңызды рөл атқарды. Ғылымның дамуына байланысты, университеттерде пәндердің жіктелуі мен мамандықтар пайда бола бастады.

XVIII ғасырдан бастап университеттердегі діннің рөлі азайып, ғылыми зерттеулерге баса назар аударылды. XIX ғасырда неміс және француз университеттерінің үлгілері пайда болды. Гумбольдт үлгісі (Германия) ғылыми еркіндікке, семинарларға және зертханаларға негізделген. Бұл үлгі XIX-XX ғасырларда әлем бойынша кеңінен тарады, әсіресе АҚШ-тағы Джонс Хопкинс университеті оны бірінші болып қабылдады.

Ұлыбританияда 1960 жылдары ғылым мен инженерияға баса назар аударатын жаңа азаматтық университеттер құрыла бастады. XX ғасырдың ортасында университеттер білімді бұқараға қолжетімді ете бастады.

Ресей Империясы

Ресейдегі тұңғыш университет – Мәскеу университеті (1755), Львов (1661, алғашында поляк королі академия ретінде құрған), Тарту (1802), Вильнюс (1803), Қазан (1804), Харьков (1805), Санкт-Петербург (1819), Киев (1834) университеттері жатады. Орталық Азияда 1920 жылы Түркістан мемлекеттік университеті (кейін Орта Азия университеті), ҚазМУ (1934, қазіргі ҚазҰУ), Абай атындағы Қазақ педагогикалық университеті (1928), Қазақ политехникалық университеті (1934) құрылды.

Қазақстан

Қазақстанда 7 ұлттық, 35 мемлекеттік және жекеменшік университет бар.

АҚШ

• Гарвард университеті (1636 жылы бой көтерген)
• Принстон университеті
• Колумбия университеті
• Нотр-Дам университет